کارکرد واج ها در مفاهیم کلام و عناصر شعر(با بررسی اشعاری از فردوسی، خاقانی، حمید مصدق و اخوان ثالث)

چکیده درک هویّت، جایگاه و کارکرد واج به عنوان الگوی انتزاعیِ کوچکترین پاره ـ واحد های ارتعاشی زبان، امکان اشراف بر کیفیت و کارکرد کلّ فراورده های زبانی، اعم از آوا، واژه، عبارت، شعر و… را برای ما فراهم می نماید. در این پژوهش نگارنده با تجمیع چهار نظر و نظریه ی متفاوت از جهت روش تحقیق، با بازخوانی واج ها و بررسی کارکردشان در صدد کشف حوزه های معنایی ـ مفهومی هر یک از واج ها برآمده است؛ هدفی که آرزوی بسیاری از شاعرانِ اندیشمند و پژوهشگران، بخصوص ساختگرایان بوده است. وی در این رساله در صدد تبیین این نکته است که واج ها و آواهای زبان ، نظیر سایر پدیده های موجود ، حاصل مجموعه ای ارتعاشند که وقتی به شکـل قـاعـده مندی در کلمه و کلام جمع شوند، منشأ اثرند؛ از طرف دیگر واج ، کلمه و هر پدیده در عین این که هویّتشان وابسته به ارتعاشات درونی است ، با پدیده های دیگر هم تبادل ارتعاش دارند و به خاطر ویژگی های موسیقایی ِ سمعی و بصری اثر گذار و اثرپذیرند. تفاوت ظاهری واج ها حاکی از تفاوت کارکردی و مفهومی آن هاست. هر واج متناسب با فضای کاربردی و بافت واجی خود، کارکرد متفاوتی بر سیستم عصبی دارد. شکل و شیوه ی بروز واج ها و آواها، همچون ظـرف ارائه ی آن ها تفاوت های قالب بندی شده و قاعده مندی دارد که همین موجد استقلال، تمایز و تأثیرگذاری متفاوت واج ها می شود؛ علاوه بر این، بخش اعظمی از این قواعد، ریشه در سطوح فراهشیار و نظام کیهانی دارد. هر واج همچون کلیدی است که دست یابی به کلّ ساختمان کلام در گرو داشتن دسته کلیدی از واج هاست. حوزه های مفهومی واج ها هم در غالب کلمات و هم در شعر به شکل متعالی تر و مترقّی تری هویداست؛ بافت واجی در کنار سایر عناصر تشکیل دهنده ی شعر، تار و پود این کلام برتر را هویّت می بخشد و از طریق هر کدام از عناصر شعر (اعم از ذاتی و عرَضی از جمله: عاطفه، تخیّل، وزن و موسیقی، معنی و مفهوم و…) می توان به یک مضمون، مفهوم و حقیقت دست پیدا کرد. هر چه شعر متعالی تر و ذاتی تر باشد، سطح و لایه ی واجی آن با مفاهیم شعر و سایر عناصر آن تناسب بیشتری دارد. واژه های کلیدی: واج، آواهای زبان، مفهوم واج، کلام، عناصر شعر.